1984 (Avanti, oktober 2007)

George Orwell’s 1984 is een wereld van
verraden revoluties, een wereld opgedeeld
in drie totalitaire staten die constant in oorlog
zijn met elkaar. Oceania wordt bestuurd
door Big Brother, wiens portret altijd en
overal te zien is. De partij (die het socialisme
heeft verworpen in naam van het socialisme)
controleert elk aspect van het leven,
de taal ondergaat veranderingen om dissidente
gedachten tegen te werken en tegengestelde
concepten moeten tegelijk aanvaard
worden, hetgeen mooi wordt samengevat
in de partijslogans: “War is peace”, “Freedom
is slavery”, “Ignorance is strength”.
Het verleden wordt voortdurend herschreven
om met het heden te kloppen; wat Big Brother
nu zegt is waar en is dat altijd al geweest.
Het herschrijven van de archieven, dat is het
werk van Winston. Het harde leven laat hem
twijfelen aan Big Brother en via een dode
hoek in zijn kamer waar de camera’s hem
niet zien, kan hij een dagboek bijhouden.
Als hij uiteindelijk verliefd wordt, bereikt
zijn revolte een hoogtepunt. Samen met Julia
huurt hij een kamer in de wijken van de
laagste klasse: “the proles”, het proletariaat
dus, dat door de partijtop en de bureaucratie
amper als menselijk wordt beschouwd. Ze
contacteren een verzetslid maar realiseren
zich niet dat de overheidscontrole zo groot is,
dat zelfs het verzet een list is om dissidentie
uit te wissen. Tijdens zijn martelingen verliest
Winston de laatste vrijheid die hij nog
had: die in zijn hoofd.“Vrijheid is de vrijheid
om te zeggen dat twee plus twee vier
is; als dat is toegelaten, volgt de rest automatisch.”
In deze wereld is twee plus twee uiteraard
slechts wat Big Brother zegt dat het is.
1984 is in de jaren tijdens en na de tweede
wereldoorlog uitgekomen en laat zich vooral
vergelijken met Nazi-Duitsland en de
Sovjet-Unie onder Stalin. Big Brother en de
leider van het verzet Emmanuel Goldstein
zijn duidelijk gebaseerd op respectievelijk
Stalin en Trotsky, maar deze klassieker
heeft ook vandaag nog steeds griezelig veel
betekenis. De constante oorlog met een vijand
die steeds van gezicht verandert en de
afbraak van vrijheden in naam van die oorlog
zijn dagelijkse kost in het Westen. Met
andere woorden: “De vrijheid verwerpen
in de naam van de vrijheid”. Ook de partijslogans
zijn vandaag niet minder actueel.
“Maar waarom doet de partij wat ze doet?”,
is een vraag die Winston krijgt tijdens zijn
martelingen. “Voor het goed van de mensen”,
beweert hij, uit schrik voor meer
pijn. Het antwoord was uiteraard verkeerd.
“We doen het voor de macht”, zegt zijn
folteraar,”stel een laars voor, stampend op
een gezicht, voor altijd. Dat is de toekomst”.
De toekomst ziet er inderdaad donker uit,
elke vorm van dissidentie heeft een perfecte
oplossing. Als er één greintje hoop zit in dit
boek, ligt het bij het proletariaat, toch goed
voor zo’n 85% van de bevolking. Eerst ziet
Winston ze slechts als minderwaardige mensen,
maar vergeleken met zijn eigen gedomineerde
leven concludeert hij dat “the proles”
misschien nog de enige echte mensen zijn.
Ten slotte is het misschien ook nog belangrijk
om de taal te vermelden. De nieuwe
taal die wordt uitgevonden om alle verzet
onmogelijk te maken wordt uitgelegd
in de enige appendix van het boek. Naast
zijn verzet tegen totalitaire staten, wou Orwell
als schrijver het belang van woorden
en hun connotaties duidelijk maken; in een
wereld waar eenzelfde woord meerdere tegengestelde
ideeën vertegenwoordigd wordt
haat voor Big Brother automatisch liefde.
1984 is een aanrader zowel voor de politieke
inhoud als voor het tragische liefdesverhaal.
Maar als u het zou lezen, zorg dan
zeker voor een neutrale glimlach, want vergeet
nooit: “Big Brother is watching you!”